T.C. ERCİYES
ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ
2012-2013 Akademik
Yılı İNSAN HAKLARI HUKUKU:
Bahar Yarıyılı BÜTÜNLEME Sınavı – 3 Temmuz 2013, saat 11:00-12:15
Bahar Yarıyılı BÜTÜNLEME Sınavı – 3 Temmuz 2013, saat 11:00-12:15
OLAY:
Papagonya,
Batı Avrupa’da bir ada devletidir. Cumhuriyet ile yönetilir. Yakın geçmişte uzun
süren derin ekonomik krizden yılan halk, demokratik bir seçimle aşırı
muhafazakar bir partiyi tek başına iktidara getirmiştir. Liberal kapitalist
ekonomik politika izleyen hükümet, kamu işletme ve mallarını özelleştirme yolu
ile yabancı sermayeye açmıştır. Kısa dönemde yabancı yatırımlar ile ekonomik
iyileşme ve siyasi istikrar sağlamıştır. Buna paralel olarak, insan hak ve
temel özgürlüklerini sınırlayan yeni yasal düzenlemeler ile, baskıcı ve
otokratik bir iktidar haline gelmeye başladığı için hem iç ve hem de dış eleştirilere
maruz kalmaktadır.
Özelleştirilen
toplu taşımacılığın zam görmesini protesto eden halk, sokaklara çıkarak,
hükümet karşıtı gösterilere başlamış ve Bağımsızlık Meydanında kamp kurmuştur.
Olaylara müdahale eden Papagonya polisi, hükümetin emri ile, o ana kadar barış
icerisinde şiddetten uzak duran göstericilere karşı zırhlı araçlarla aşırı bir oranda
kimyasal madde içeren basınçlı su, biber gazı ve lastik mermiler kullanmaya
başlamıştır. Hükümet, göstericileri dış mihraklarla işbirliği yapan vatan
hainleri olarak suçlamıştır. Olaylarda çok sayıda sivil halk ölmüş, ağır
yaralanmış ve binlerce kişi ağır şiddet görmüştür.
Şiddet
görenler arasında Arkadya vatandaşı Anna’da vardır. Anna, polise yabancı
olduğunu ve astımı bulunduğunu söylemesine rağmen, polisin yüzüne biber gazı
sıktığını ve gözatında sorgulaması sırasında tamamen çıplak bir şekilde
bırakılarak, yabancı ajan-tahrikçi olduğunu itiraf etmesi için kendisine fiziksel
ve psikolojik şiddet uygulandığını ve cinsel tacize uğradığını iddia
etmektedir. Anna polisi dava etmek istemektedir ama kendisine yargı sisteminin
bağımsız olmadığı ve hükümetin güdümünde olduğu söylenerek, vakit kaybetmeden sınır
dışı edilir.
1.) Papagonya 1966
Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Misakının tarafıdır ve buna EK Birinci
İhtiyari Protokolü onaylayarak yürürlüğe koymuştur.
a.
Papagonya’nın
olayla ilgili sözleşmesel yükümlülükleri neler olabilir?
*
Toplanma ve gösteri yapma özgürlüğü
(MSHM 21. Md) Ancak bu hak ulusal güvenlik, kamu güvenliği, kamu düzeni, halk
sağlığı veya genel ahlakı, barışcıl olmak sınırlamalarına tabi olabilir. Ama bu
sınırlamalar demokratik toplum anlayışına uygun olmalıdır.
*
Bu ifade özgürlüğünün (MSHM 19. Md)
açığa vurulmasıdır. Gösteri, yürüyüş, toplantı yapma ve örgütlenme, bir
düşünce, inanç, kanaat, tutum ve duygunun ifade edilme şeklidir. Ama barışcıl
olmalıdır.
*
İşkence veya zalimce, insanlık dışı ya da
aşağılayıcı muamele veya cezaya tabi tutmamak (MSHM 5. Md) yükümlülüğüdür.
Polisin orantısız fiziksel ve psikolojik şiddet uygulaması ve cinsel tacizde
bulunması zalimane, insanlık dışı ve haysiyet kırıcı davranış olarak Kabul
edilebilir mi sorusu tartışılmalıdır.
b.
Arkadya
taraf olduğu Misakın 41. Maddesi uyarınca tanıma beyanında bulunduğu için,
Papagonya’ya karşı bir hukuki hakka sahip olabilir mi?
MSHM 41. md'si İnsan
Hakları Komitesine devletlerarası şikayet başvurusunda bulunma hakkını
düzenler. Şikayet konusu, Papagonya'nın Misaktan doğan yükümlülüklerini yerine
getirmemesidir. Ancak bu şikayet hakkı, her iki devletinde Misaka taraf olması
ve 41. md uyarınca İnsan Hakları Komitesinin bu yetkisini bir özel beyan ile
tanıması şartlarına bağlıdır. Papagonya'nın bu tanıma beyanında bulunmadığı
için, böyle devletlerarası şikayet hakkı yoktur.
c.
Arkadya
Misaka EK Birinci İhtiyari Protokole taraf değildir. Anna Papagonya’ya karşı
bir hukuki hakka sahip olabilir mi?
* Misaka Ek Birinci
İhtiyari Protokol bireysel şikayet başvurularında bulunma hakkını düzenler.
Bunun için, şikayet edilen devletin hem Misaka taraf olması ve hem de Birinci
İhtiyari Protokolu onaylamış olması gerekir. Böylece İnsan Hakları Komitesinin
bireysel başvuruları incelemek yetkisini tanımış olur.
* Arkadya'nın Protokole
taraf olmaması, Anna'nın dilekçe hakkını etkilemez. Çünkü mağdurun tabiyeti
önem taşımaz. Önemli olan, Misakın ihlalinin Protokolu kabul eden Papagonya'nın
yetki alanı içerisinde meydana gelmiş olmasıdır.
* Ancak Anna'nın bireysel
başvurusu Papagonya iç hukukundaki yerel çarelerin tüketilmiş olması şartına
tabidir. Papagonya yargı sisteminin bağımsız olmadığı ve hükümetin güdümünde
olduğu gerçeği, bu yerel çarelerin objektif olarak etkisiz olduğunu gösterir ve
bu şartın istisnasını oluşturur.
d.
Misak
uyarınca Papagonya’nın maruz kalabileceği hukuki yaptırımlar neler olabilir?
*
Devletlerarası şikayet başvurusu
İnsan Hakları Komitesinin önüne gelmiş ise, Komitenin işlevi ilgili taraf
devletleri dostane çözüme varmasınına katkıda bulunmaktan ibarettir. Yoksa
çözüme dair nihai karar mercii değildir. Taraf devletler uzlaşsın uzlaşmasın,
Komitenin rölü uyuşmazlık konusunu hakkındaki bilgiler ile, kendi görüşlerini
içeren bir rapor hazırlamakla sınırlıdır.
*
Bireysel şikayet başvuruları bakımından
ise, İnsan Hakları Komitesi yargısal bir organ değildir ve kararlarının
ilgili devlet üzerinde hukuken bağlayıcılığı yoktur. Ama Komite kararlarını
‘yargısal bir düşünce’ ile alır ve yüksek ‘ahlaki otorite’ taşır. Eğer şikayet
edilen devlet hakkında verilen karara uymayı reddederse, bunu yıllık raporunda
ilan eder ve aleyhine kamuoyu yaratır.
2.) Papagonya ve
Arkadya 1950 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin tarafıdır.
a.
Papagonya’nın
olayla ilgili sözleşmesel yükümlülükleri neler olabilir?
*
Toplantı özgürlüğü (AİHS 11. Md) bir
fikir veya amacı beyan veya açıklamak için bireylerin açık veya kapalı
mekanlarda toplantı, gösteri ve yürüyüş vs yaparak bir araya gelmek hakkıdır.
Barışcı olmalıdır ve asayişi bozmadan yapılmalıdır. Belli şartlarla
sınırlanabilir.
*
İfade özgürlüğü (AİHS 10. Md) devlet
müdahalesi olmadan gösteri, yürüyüş, toplantı yapma ve örgütlenme yolu ile, bir
düşünce, inanç, kanaat, tutum ve duygunun barişcıl olarak ifade edilme
şeklidir. Demokratik toplumun özünü oluşturur.
*
İşkence yasağı (AİHS 3. Md) hiç
kimsenin işkence, insanlık dışı veya onur kırıcı muamele ve cezaya tabi
tutulamıyacağını öngörür. Bu yasağın hiçbir meşru istisnası yoktur.
b.
AİHS
uyarınca Papagonya’ya karşı kendi vatandaşları bir hukuki hakka sahip olabilir
mi?
Papagonya
vatandaşları AİHS 34. Md uyarınca Papagonya devleti aleyhinde AİHM’e bireysel
başvuruda bulunabilirler. Madde başvuru hakkına sahip olanları gerçek kişiler,
hükümet-dışı örgütler ve birey grupları olarak sınıflamıştır. Bu şahıslardan
birinin, sözleşme veya ek protokollerde belirtilen hakların taraf devletlerden
biri tarafından ihlal edilmesinden ötürü mağdur olması halinde, diğer kabule
şayanlık şartlarını yerine getirmek kaydıyla, AİHM’ne bireysel başvuruda
olabilir. Bu şartlar iç hukuk yollarının
tüketilmesi, iç hukuktaki nihai karardan itibaren 6 aylık başvuru süresi ve
diğer bazı özel şartlardır.
c.
AİHS
uyarınca Arkadya, Papagonya’ya karşı bir hukuki hakka sahip olabilir mi?
AİHS
33. Md uyarınca Arkadya, sözleşme veya ek protokollerde belirtilen hakların Papagonya
tarafından ihlal edilmesinden ötürü, AİHM’ne devletlerarası şikayet
başvurusunda bulunabilir. Bunun için Arkadya’nın mağdur olması aranmaz. Bu
hakkın kullanılması mütekabiliyet şartına tabi değildir. Bu usül Protokol No.
11 ile yeniden düzenlenmiş ve işlerliği arttırılmıştır.
d.
AİHS
uyarınca Anna, Papagonya’ya karşı bir hukuki hakka sahip olabilir mi?
*
Anna, AİHS 34. Md uyarınca Papagonya devleti aleyhinde AİHM’e bireysel başvuruda
bulunabilir. Gerçek kişi olarak, sözleşme veya ek protokollerde belirtilen hakların
taraf devlet Papagonya tarafından ihlal edilmesinden ötürü mağdur olmuştur. Özellikle
Polis tarafından yabancı olduğu için ayırımcılığa tabi kılınması ve insanlık
dışı veya onur kırıcı muameleden mağdur edildiği şüphesizdir.
*
Anna’nın aleyhine başvurduğu Papagonya’nın vatandaşı olması gerekmez; önemli
olan onun yargı yetkisinin bulunduğu alanda mağdur olmasıdır.
*
Diğer kabule şayanlık şartlarını bakımından,
iç hukuk yollarının tüketilmesi, iç hukuktaki nihai karardan itibaren 6 aylık
başvuru süresi ve diğer bazı özel şartlar (yazılı imzalı başvuru+prima facie
ihlalin olması+mesnetsiz olmaması+hakkın kötüye kullanılmaması vs)dır. Papagonya yargı sisteminin bağımsız olmadığı ve
hükümetin güdümünde olduğu gerçeği, bu yerel çarelerin objektif olarak etkisiz
ve sonuç vermeyecek olduğunu gösterir ve bu şartın istisnasını oluşturur.
e.
AİHS
uyarınca Papagonya’nın aleyhine verilen yargı kararlarına uyması nasıl
sağlanır?
Protokol
No. 11 şikayet başvurusu usüllerini köklü bir şekilde değiştirmiştir: davanın
taraflari AİHM kesin hükmü ile bağlıdır. Mahkemenin kesin hükmüne uymayı
denetlemek Bakar Komitesine bırakılmıştır.
*
Bakanlar Komitesi Mahkeme kararlarının icrasını temin etmek üzere, aleyhine
kesin karar verilmiş olan taraf devlete uyma konusunda uygun sureli bir ihbar
verir.
*Bundan sonra, uymayan taraf devlete karşı
Komite, üçte iki çoğunlukla alınacak bir karar ile, meseleyi AİHM Genel
Kurulunun muhakemesine götürür.
*
Böylece, Mahkeme bu tür bir sözleşmeci tarafın AİHS 46. Md altında
yükümlülüklerini yerine getirmede başarısız olduğunu yargı kararıyla ilan etmek
üzere yetkili olacaktır.
3.) Anna’ya Papagonya polisi tarafından
kendisine yapılan kötü muameleye karşı yukarıdaki sözleşmelerin dışında
bakmasını önerebileceğiniz başka evrensel ve bölgesel (Avrupa’da) nitelikte
uluslararası sözleşmeler varmıdır?
Evrensel olarak, 1984 BM
İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık-dışı veya Aşağılayıcı Muamele ya da Cezaya
Karşı Sözleşmesi;
Bölgesel olarak, 1987
Avrupa İşkencenin ve İnsanlık-dışı veya Aşağılayıcı Muamele ya da Cezanın
Önlenmesi Sözleşmesi.
